„Jest tylko jeden najważniejszy czas, a ten czas – to teraz. Chwila teraźniejsza jest jedynym czasem, jaki mamy”.
Tchich Nhat Hanh
Pokuszę się o stwierdzenie, że jest to jedna z najkrótszych, najprostszych i najłatwiej ujmujących określeń tego czym jest uważność/mindfulness. Ostatnio „bycie tu i teraz” coraz częściej przenika do mainstreamu, przeskakuje z magazynów rozwoju osobistego, ksiąg filozofii dalekiego wschodu do prawie każdego aspektu życia, można to zauważyć choćby w reklamach, jak również w magazynach z „dobrymi radami” Ale czym właściwie jest słynne już „tu i teraz”? Uważność? Mindfulness? I skąd właściwie się wzięło?
Sati – świadomość, uwaga, pamięć
Aby odpowiedzieć na to pytanie spójrzmy na znaczenie samego słowa Uważność / Mindfulness, a właściwie jego pierwowzoru. Uważność to tłumaczenie słowa sati pochodzącego z języka pali1. 2500 lat temu był to język psychologii buddyjskiej, której podstawową przekazywaną nauką była i jest właśnie uważność. W najprostszym tłumaczeniu Sati oznacza świadomość, uwagę i pamięć.
A co a wspólnego z tym buddyzm? Już wczesne koncepcje buddyjskie kładły nacisk na łagodzenie cierpienia. Psychologia buddyjska nie jest i nie była religią w sensie znanego nam modelu teistycznego. Budda (563-483 p.n.e.) uznawany za postać historyczną, poświęcił swoje życie łagodzeniu cierpienia psychicznego, a jego imię oznacza „człowiek przebudzony”. Odkrywanie prawdy zawartej w jego naukach zalecał poprzez własne doświadczenie.
Idąc dalej, psychologia buddyjska była i jest oparta o metodę poznania, kształtowania i uwalniania umysłu, w której właśnie praktyka uważności jest podstawą, a bazą uważności są nauki buddy.
Konstrukt – praktyka-proces
Niemniej samej uważności nie należy łączyć tylko z religią. Gdyż jest ona pojęciem o wiele szerszym i trudnym do zdefiniowania. Wynika to z prostoty, otwartości i nieostrych granic pojęcia uważności, nie dlatego, że jest tak skomplikowane, wręcz przeciwnie, gdyż jest tak proste i otwarte.
Uważność można opisać jako:
- Konstrukt – teoria, idea uważności
- Praktyki – kultywowanie uważności, np. praktyka
- Procesy – psychologiczne mechanizmy działające w umyśle i mózgu
Czym jest zatem uważność?
Uważność jest najczęściej spotykanym tłumaczeniem angielskiego słowa mindfulness, czy wcześniej wspomnianego sati. Równie często używa się określenia uważna obecność. Do dziś nie powstała jedna, skończona definicja, wynika z tego, iż jest zarazem wspomnianym konstruktem, praktyką i procesem w jednym. Nie da się praktykować uważności w oderwaniu od procesów umysłu (jeśli ktoś tak ma to proszę o znak). Jednocześnie z czasem nie da się nie poznać choćby źdźbła jej konstruktu. Główni badacze, praktycy i propagatorzy zaproponowali takie oto definicje:
To specyficzny rodzaj uwagi – świadomej, nieosądzającej, skierowanej na bieżącą chwilę (Kabat-Zinn, 1990)
To świadomość wyrastająca z uwagi kierowanej celowo i bez osądu na chwilę obecną i przeżycia się w niej ujawniające (Kabat-Zinn, 2003)
To świadomość następujących po sobie chwil, ciągłe ożywianie świadomości skierowanej na bieżącą rzeczywistość (Hanh, 1976)
Uważność to świadomość bieżącego doświadczania i jego akceptowanie (Siegel, 2015)
To właśnie uważność jest bardzo ważnym elementem każdego kontaktu z drugim człowiekiem, nie tylko terapeutycznego. Jak również ważnym czynnikiem kontaktu z samym sobą. Gdyż wiele rzeczy uznajemy za oczywiste i banalne, dopóki z uwagą im się nie przyjrzemy.
1martwy język średnioindyjski, bardzo podobny do klasycznego sanskrytu http://www.palitext.com
Germer Ch. K., Siegel R. D., Fulton P. R. (2015) Uważność i psychoterapia, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Kabat-Zinn, J. (2014), Życie piękna katastrofa, Warszawa, Czarna Owca
Siegel, R. D. (2015), Uważność. Trening pokonywania codziennych trudności, Warszawa, Czarna Owca